Արտաշես I: Ք.ա 189 թ-ին անկախ հռչակվեց հայաստանը և դրվեց Արտաշեսյանների թագավորությունը Արտաշես I-ին գլխավորությամբ (Ք.ա189-160թթ): Արտաշես I-ը լինելով խելացի ռազմական և քաղաքական գործիչ գահ բարձրանալով՝ առաջին հերթին իր առջև խնդիր է դնում վերամիավորել հարևանների կողմից գրված հայկական հողերը: Շարժվելով դեպի արևելք միյանում է՝ Փայտակարանը,Կապեցի երկիրը,հյուսիսում՝ Գուգարքին, արևմուտքում՝Կարնոն,Դերջան,Եկեղիք,գավառները,իսկ հարավում՝Տմորիկ երկրամասը: Այս ամենն ունեցավ ազգային-քաղաքական կարևեր նշանակություն:Այնուհետև Արտաշեսը ձեռնամուխ է լինում երկրի տնտեսության ,մշակույթի,ռազմական,վարչաքաղաքական և այլ բնագավառներում բարեփոխումների իրականացմանը:Արտաշեսի վերափոխիչ գործնեության մեջ էր մտնում Արտաշես մայրաքաղաքի հիմնադրումը(Ք.ա185թ)որը իր անառկության համար հունահռոմեական պատմիչների կողմից կոչվել է ‹‹Հայկական Կարթագեն ›› Արտաշեսի օրոք խիստ սրվել էին հողի մասնավոր սեփականատերերի և գյուղական համայնականների միջև հակասությունները:Հողի սեթականատերերը իրենց հողերը մեծացնում էին գյուղական համայնականներից խլված հողերի հաշվին:Դրանով իսկ զրկում էին գյուղացուն իր ապրուստի միակ միջոցից:Բնականաբար հեղազուրկ գյուղացին այլևս չէր կարող պետությանը հարկ վճարել և չէր զինվորագրվի բանակին:Այս պայմաններում պետությունը նույնպես տուժում էր:Ք.ա 180թ-ին Արտաշեսը հրապարակում է հրամանագիր ՝հողային բարեփոխման վերաբերյալ:Ըստ որի ՝մասնավեր սեփականատերերի հողերը հատուկ սահմանաքարերով սահմանազատվում է գյուղական համայնականների հողերից:Այս բարեփեխումը նպատակ ուներ պահպանել համանքային սեփականությունը,որի արդյունքում կավելանար զինվորների թիվը և պետությունը կստարան հարկեր ժողովրդի կողմից:Աըս ամենից հետո ստեղծվում է կանոնավոր ու լավ բանակ:Եվ երկիր պաշտպանությունը պատշաճ կազմակերպելու նպատակով, նա ստողծում է 4 զորավարություններ.արևելյան կեղմը թողնում է Արտավազդին,արևմտյանը՝Տիրանին,հյուսիսայինը՝Զարեհին,հարավայինը՝Սմբատին:Իսկ երկրի կառավարումը դըութացնելու նպատակով նա երկիրը բաժանում է 120 գավառների որոնք հունահռոմեական աղբյուրներում հայտնի են ստրատեգիաներ,իսկ դրանց կառավարիչները ստրատեգոսններ:Կարգավորում է նաև արքունի գործակալությունները,որոնցից կարեվորագույններն էին՝ հազարապետությունը և սպարապետոըթյունը:Հետեվելով իրեն հարևան հելլենիստական երկրների օրինակին,Արտաշեսը մտցնում է թագավորին և նրա նախնիների պաշտամունքը:Արտաշեսը կառուցում է Անահիտ աստվածուհւն նվիրված տաճար՝ներսում նախնիների արձաններ:Այս քայլը Արտաշեսի կողմից նպատակ ուներ ժողովրդի աչքում բարձրացնել թագավորական իշխանության հեղինակությունը:Բացի այս ամենից Արտաշեսը կարգադրել է ճշտել հայկական տոմարը,հստակեցնել օրացույցը,որպեսզի ժողովուրդը իմանա,թե երբ է պետք բերքահավաք կատարվի,երբ ցանք արվի և այլն:Կատարվել է նավագնացություն գետերի և լճերի վրա երկրների հետ:Այս բոլոր կատարած իր քայլերի համար Արտաշեսը սիրվեց ժողովրդի կողմից և ստացավ ‹‹Բարի››,‹‹Բարեպաշտ››,‹‹Աշխարհակալ››տիտղոսները:
Պապ Թագավոր
Պապ թագավորը Մուշեղ Մամիկոնյանի հետ միասին զբաղվում էին պետության անվտանգության և ռազմատնտեսական հզորության ամրապնդմամբ:Նրա օրեք հոգեվորականների եղբայրներն ու ազգականները պատրաստվում էին պետական ծառայություն կատարելու :Պապի հրամանեվ փակվում են կուսանեցնները և այրինների ապաստարանները;թույլ է տրվում կույսերին և այրի կանանց ամուսնանալ:Պապի նպատակն էր երկրի բնակչության և զերքի թվաքանակի աճի բարձրացում:Սահմանաթակվում է նաև եկեղեցու հողատիրությունը:Նախ նա վերացնում է եկեղեցուն տրվող ‹‹պտղի և տասնորդի կարգը››այնուհետև եկեղեցուց վեռցնում է դեռևվս Տրդատի կեղմից շնորհված հողերի մի մասը:Այս քայլով էլ նա սահմանապակում էր հայոց կաթողիկոսի իրավունքնները:Պապը կատարած բարեփեխումներից կարեվորագույնն է այն,որ նա Ներսեսից հետո Հուսիկ Շահակին կաթողիկոս ձեռնադրելու չի ուղարկում Կեսարին, այլ ինքն է ձեռնադրում իր երկրում:Այս քայլով նա հաստատում է հայոց կաթողիկեսական աթոռի սկղբնական ինքնագլխությունը:
Համեմատական վերլուծություն
Եվ Պապի, և Արտաշեսի կատարած բարեփեխումները նպաստել են երկրի զարգացնամը :նրանց 2-ի վարած քաղաքականության մեջ կան որոշակի նմանություններ:Նրանք 2-նել ձգտում էին մեծացնել բնակչության և զորքի թվաքանակը: Պապն այդ ամենը կատարեց կոսանոցների պակումը, իսկ Արտաշեսը հողային բարեփոխմամաբ՝ ժողովրդին շահագրգռելով զորագրվել բանակին: Պապի օրոք բանակի թիվը հասցվում էր 1000.000-ի:Սակայն նրանք կառավարել են տարբեր ժամանակաշրջաններում:Ատրաշես-ի օրոք չկար քրիստոնեություն և նա իր և իր տոհմի հեղինակությունն ու ազդեցությունը բարձրացնելու նպաատակով մտցրեց նախնիների պաշտամունքը;այդպես ժողը սիրում և ենթարկվում էր իր թագավորին:Իսկ Պապի ժամանակ արդեն կար քրիստոնեությունը և մեր հայոց կաթողիկոսները արդեն այնքան էին հզորացել,որ դուրս էին գալիս թագավորի դեմ:Եվ իր իշխանությունը ամրապնդելու ու կաթողիկոսի իրավունքները սահմանափակելու նպատակով կատարեց որոշ փոփոխություններ:Արտաշես I-ը ինքնին հանդիսանում է հայաստանի անկախությունը վերականգնող ու Արտաշեսյան տոհմի հիմնադիրը:Իսկ Պապ թագավորի օրոք կար մի խնդիր կապված երկրի լիակատար անկախության հետ ՝կաթողիկոսին ձեռնադրում է իր երկրում հաստատելով հայոց կաողիկոսական աթոռի սկզբնական ինքնագլխությունը:Պապն ու Արտաշեսը նաև տարածքային բարեփոխումներ են կատարում:
Այդպիսով թե՝ պապը,և թե՝Արտաշեսը կարողանում են բարելավել երկրի վիճակն ու սիրվում են ժողովրդի կողմից:Նրանցից յուրաքանչյուրը փորձել է անել ամեն բան ժողովրդին կայուն վիճակի համար:Այս 2 թագավորներն էլ համարվում են հայտնի վառ դեմքեր մեր պատմության մեջ:
Комментариев нет:
Отправить комментарий